UZMAN ERBAŞLARIN HAKLARINDA ATAMA İŞLEMİ TESİS EDİLMESİ YA DA SÖZLEŞMELERİNİN KENDİ KUSURLARI OLMAKSIZIN YENİLENMEMESİ HALLERİNDE HAK ETTİKLERİ HARCIRAH ÖDEMESİNİN EKSİK YAPILMASI

HARCIRAH NEDİR? KİMLERE, HANGİ DURUMLARDA ÖDENİR?

Harcırah, en genel anlamıyla, 6245 sayılı Harcırah Kanun ile hüküm altına alınmış olup asıl görevli bulundukları yerden başka yerlere geçici veya sürekli görevle naklen atanan memur ve hizmetlilere görevlendirildikleri yerlerde veya yeni görev yerlerine taşınmalarından dolayı yapacakları ek masraflara karşılık olarak yapılan ödemedir. Harcırah ödemesi almaya hak kazanan kişiler ise 6245 sayılı kanunun 4.maddesinde sırayla sayılmıştır. İlgili hükme göre memur ve hizmetlilerin yanı sıra erler, erbaşlar ve asker şahısların aile fertleri de harcırah verilecek kimseler olarak kabul edilmiştir.

Ancak unutulmamalıdır ki harcırah ödemesi yalnızca atama işlemlerine müteakip gerçekleştirilmemekte, kimi özel kanunlar ile atama dışında da harcırah verilmesi öngörülebilmektedir. Buna örnek olarak 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu gösterilebilir. Uzman Erbaş Kanunu md.18 gereğince kendi kusurları olmaksızın sözleşmeleri yenilenmeyen ve hizmet sürelerinin bitiminde ayrılan uzman erbaşlar harcırah ödemesine hak kazanacaktırlar. Gerçekten de, örneğin sağlık nedeniyle (kendi kusuru olmaksızın) sözleşmesi yenilenmeyen bir uzman erbaşa harcırah ödemesi yapılacaktır.

HARCIRAH ÖDEMESİ HANGİ GİDER KALEMLERİNİ KAPSAMAKTADIR?

Yapılacak harcırah ödemesi ile kişinin bir takım masraf kalemleri idare tarafından karşılanacaktır. Bu ödeme kalemleri şu şekilde sıralanabilir;

1- Yol Masrafı,

2- Gündelik, 

3- Aile masrafı ve 

4- Yer Değiştirme masrafından biri, birkaçı veya tamamı ilgili kamu kurumunca kişiye ödenecektir. 

Buna göre; yurt içinde veya yurt dışında görev yapmakta iken yut içindeki veya yurt dışındaki sürekli bir göreve naklen atanan ya da yabancı ülkelerdeki memuriyet merkezi değiştirilen memur ve hizmetlilere yeni görev yerlerine kadar yol, yevmiye, aile masrafları ve yer değiştirme masrafı verilmesi gerekecektir. Söz konusu ödeme kalemlerinin hangi miktarda yapılacağı hususunda Harcırah Kanunu sair hükümler barındırmaktadır. Örneğin; Yurtiçinde yer değiştirme masrafı; a. Kişinin kendisi için yurtiçi gündeliğinin yirmi katı, b. Harcıraha müstehak aile fertlerinin her biri için yurtiçi gündeliğinin on katı (Bu miktar yurtiçi gündeliğinin kırk katını aşamaz), c. Her kilometre veya deniz mili başına, yalnız kendisi için yurtiçi gündeliğinin yüzde beşi, olarak hesaplanır. Yurtdışı yer değiştirme masrafı ise kişinin; a. Kendisi için yurtdışı gündeliğinin yirmi katı, b. Harcıraha müstehak aile fertlerinin her biri için yurtdışı gündeliğinin sekiz katı (Bu miktar yurtdışı gündeliğinin otuz iki katını aşamaz), c. Her kilometre veya deniz mili başına yalnız kendisi için yurtdışı gündeliğinin binde yedisi, olarak hesaplanacaktır.

Öte yandan, aile ile birlikte oturulması yasak edilen bölgelerden çıkarılacak veya bu nevi bir bölgeye atanacak veya naklonulacak asker şahısların aile fertleri için 45'ci maddenin son fıkrası da dikkate alınmak suretiyle harcırah masrafı hesaplanacaktır. Bu noktada dikkat edilmesi gereken husus kanunun 45.maddesi ile kişi lehine yapılacak harcırah ödemesi hesaplanırken yer değiştiren kişinin ikametini başka yere taşıması koşulu aranmamış olmasıdır. Nitekim Danıştay 12. Dairesi 2021/7851 E, 2021/7122 K sayılı kararında ''İdare tarafından, ikametgah adresinin değişmediğinden bahisle yer değiştirme masrafının ödenmediği iddia edilse de, davacının ailesinin ikametgah adresi değişmemiş olup, kendi ikametgah adresi yeni görev yeri olarak kabul edilmelidir.'' ifadelerine yer vermek suretiyle ikametini değiştirmeyen davacıya yapılan harcırah ödemesinin eksik olduğunu kabul etmiştir. 

UZMAN ERBAŞLAR HANGİ DURUMLARDA HARCIRAH ÖDEMESİ ALMAYA HAK KAZANIRLAR?

Uzman erbaşlar bakımından harcırah ödemesi iki şekilde gündeme gelebilmektedir. Bu durumlar sırasıyla A-) Atanan veya geçici görevle görevlendirilenler, B-) Kendi kusurları olmaksızın hizmet sürelerinin bitiminde ayrılanlar:

A-) Atanan veya Geçici Görevle Görevlendirilen Uzman Erbaşlar;

Uzman erbaşların atanma ve yer değiştirme işlemlerinde 6245 sayılı Kanun ve Bütçe Kanunu esaslarına göre harcırah verilmesi gerekmektedir. 3269 Sayılı Uzman Erbaş Kanunu Atama, Geçici Görev ve Harcırah başlıklı 18.madde ''Uzman erbaşlar, sözleşme süreleri içinde değişik bölge ve garnizonlara Türk Silâhlı Kuvvetlerinin hizmet ihtiyacı esas alınmak suretiyle atanma ve yer değiştirme işlemlerine tâbi tutulurlar veya kurs dahil geçici görevle görevlendirilirler. Bu şekilde atanan veya geçici görevle görevlendirilenlere ve ayrıca terhislerinden sonra uzman erbaş olarak atananlarla kendi kusurları olmaksızın hizmet sürelerinin bitiminde ayrılanlara 6245 sayılı Kanun ve Bütçe Kanunu esaslarına göre harcırah verilir'' hükmünü içermekte olup Uzman Erbaş Yönetmeliği Atama, Geçici Görev ve Harcırah başlıklı 22. madde de bu hususu benzer şekilde düzenlemektedir. 

Bahsi edilen işbu düzenlemeler ile terhislerinden sonra uzman erbaş olarak atananlar da dahil olmak üzere haklarında atama ya da geçici görevlendirme işlemi tesis edilen uzman erbaşlara idare tarafından harcırah ödemesi yapılması zorunluluğu doğmuştur.

B-) Kendi Kusurları Olmaksızın Hizmet Süresinin Bitimine Müteakip Sözleşmesi Yenilenmeyen Uzman Erbaşlar;

Yukarıda izah edildiği üzere harcırah ödemesi ekseriyetle atama veya görevlendirme işlemleri dolayısıyla yapılmakta olsa da 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu özel olarak kimi uzman erbaşlar bakımından harcırah ödemesi yapılması gerekliliğini açıkça düzenlemiştir. Bu noktada, kendi kusurlarıyla ortaya çıkan bir sebep olmaksızın sözleşme süresi sonunda sözleşmesi yenilenmeyen ve dolayısıyla da hizmet sürelerinin bitiminde ayrılmak durumunda kalan uzman erbaşlar da harcırah ödemesine hak kazanacaklardır.

Bu ihtimale örnek olarak kendi kusuru olmaksızın meydana gelen sağlık problemleri ile hakkında Komando Olamaz sağlık raporu düzenlenen ve bu nedenle hakkında sözleşme yenilememe idari işlemi tesis edilen uzman erbaşlar verilebilir. 

HARCIRAH ÖDEMESİNİN YAPILMAMASI YA DA EKSİK YAPILMASI HALİNDE NASIL BİR YOL İZLENMESİ GEREKMEKTEDİR?

Uzman Erbaşların haklarında tesis edilen geçici veya sürekli görevle atama işlemlerinden sonra ya da kendi kusurları olmaksızın hizmet süresinin bitimine müteakip sözleşmesi yenilenmeyen uzman erbaşlar bakımından idare tarafından kimi zaman eksik ödeme yapılabildiği gibi kimi zaman da personele hiçbir harcırah ödemesi yapılmamakta olup bu durum uzman erbaşlara yasa ile tanınan hakkın açıkça ihlali anlamına gelmektedir. Bu halde yol masrafı, kişinin yevmiyesi, aile masrafı ve yer değiştirme masraf kalemlerinin tam şekilde yatırılması talepli dava açılması gerekliliği doğacaktır. 

Dava süresi bakımından ise önemle belirtilmelidir ki; kendisine eksik ödeme yapılan askeri personel lehine gerçekleştirilen ödeme işlemi bir ''idari işlem'' niteliği taşıyacak olup söz konusu ödemeyi takip eden altmış gün içinde idareye başvuruda bulunulabileceği gibi doğrudan dava yoluna da gidilebilecektir. Eksik ödeme halinde kişinin altmış günlük dava süresinin dolmasına rağmen hareketsiz kalması ihtimalinde dava, zamanaşımı engeline takılacaktır. Dolayısıyla kişilerin hak kaybı yaşamaması adına hızlı hareket etmesi oldukça önemlidir. Öte yandan, harcırah ödemesine hak kazanmasına rağmen kendisine hiçbir ödeme yapılmayan askeri personel ise idareye başvuruda bulunabilecek olup başvurusunun reddedilmesi halinde işbu ret işlemine karşı dava yoluna gidebilecektir.  Başvurusunun kabul edilmesi ve kendisine harcırah ödemesi yapılması ihtimalinde ise ödeme kalemlerinin eksiksiz yapılıp yapılmadığı kontrol edilmeli ve eksik ödeme halinde işbu ödeme işlemine karşı dava açılmalıdır.

HARCIRAH  DAVASINDA YETKİLİ MAHKEME NERESİDİR?

Harcırah davalarında görevli mahkeme idare mahkemeleridir. Yetkili mahkeme ise 2577 sayılı İYUK'a göre askeri personelin görev yaptığı yerin idari yargı yetkisi yönünden bağlı olduğu bölge idare mahkemesinin bulunduğu yerdeki idare mahkemesi olmakla birlikte kimi idare mahkemeleri bu kuralı uygulamamakta ve askeri personelin görev yaptığı yerin bağlı olduğu idare mahkemesini yetkili kabul etmektedir. 

HARCIRAH DAVASINDA HARÇ VAR MIDIR?

Harcırah davasında harçların ödenmesi şarttır. İdari davaların açılması sırasında başvuru harcı ve karar harcının yatırılması zorunludur. Yine davanın açılması sırasında posta ve sair masraflar için de masraf ücreti yatırılır. Harçlar yatırılmadan dava açılmış ise mahkeme harç tamamlama müzekkeresi gönderir ve süre verir. Bu süreler içerisinde harç yine yatırılmazsa dava reddedilecektir.

Öte yandan, eğer harcırah davası kendi kusuru olmaksızın sözleşmesi yenilenmeyen personel için açılacaksa adli yardım kurumu gündeme gelebilecektir. Bu durumda kendisi ve ailesinin geçimini önemli ölçüde zor duruma düşürmeksizin, gereken yargılama veya takip giderlerini kısmen veya tamamen ödeme gücünden yoksun olan kimseler için adli yardım talebinin mahkemece kabul edileceği kanunca hüküm altına alınmış olup bu kişiler davanın açılması sırasında harç ve sair masraflardan muaf tutulurlar.

HARCIRAH DAVASINDA AVUKATA NASIL VEKALET VERİLİR ? 

Harcırah davasında kişi avukat ile anlaşmış ise avukatın bilgilerini alarak notere başvurur. Burada bilgilerin notere verilmesi ve genel dava vekaletnamesi çıkartılmak istendiği iletilir. Çıkartılan genel dava vekaletnamesi avukata verilir ve avukat bu vekaletname ile birlikte mahkemeye başvurur ve tüm dava sürecini bu vekalet ile yürütür. Haksız ve hukuka aykırı bir şekilde harcırah masrafı tam olarak kendisine ödenmeyen personel Anayasal hakkı olan dava açma hakkını kullanmalıdır.