1-3269 sayılı Uzman Erbaş Kanununda Türk Silahlı Kuvvetlerinin devamlılık arz eden teknik ve kritik uzmanlık görev yerlerine ait erbaş kadrolarında uzman onbaşı ve uzman çavuş olarak istihdam edilecek personelde aranacak nitelikler, müracaat şekli ve zamanı, müracaatın kabul edilmesi, sözleşmenin yapılması ve feshedilmesi sebepleri, atama, verilecek sicilin şekil ve usulleri ve bunlara yapılacak işlem şekli, derece yükselmesi ve kademe ilerlemesi ile terfi esasları, sözleşmenin feshi ve uzatılmasında uygulanacak esaslar, ayırma ve ayrılma esasları, astlık-üstlük münasebetleri, tâbi oldukları statü ve hakları, astsubay sınıfına geçirilecekler için uygulanacak esaslar ile bu hususlardaki işlem şeklini ve ilgili diğer hususları düzenlenmiştir. Bu kapsamda söz konusu kanun ve bu kanunun göndermesi ile hazırlanan Uzman Erbaş Yönetmeliğinde çeşitli başlıklar halinde düzenlenen sözleşme fesih hallerinden biri de güvenlik soruşturması uygun olmak niteliğinin sağlanmamasıdır.

2-Nitekim Uzman Erbaş Yönetmeliğinin “personelde aranılacak nitelikler” başlıklı 6’ncı maddesinin 1’inci fıkrasının g alt bendinde; temel askerlik eğitimini başarıyla tamamlayan adaylar veya ilk atamaları doğrudan doğruya kıta veya birliklere yapılan uzman erbaşlar için güvenlik soruşturması uygun olmak şartı aranmaktadır. İlgili düzenleme her ne kadar ilgili yönetmelikte personelde aranılacak nitelikler başlığı altında düzenlenerek sadece adaylar açısından güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacağı şeklinde sonuç çıkarılabilecek nitelikte olsa da personelde aranılacak nitelikleri sonradan kaybedenler ile bu niteliklere sahip olmadığı sonradan anlaşılan hakkında da sözleşme feshi yoluna gidileceği kanun koyucu tarafından düzenlenerek görevdeki personel hakkında yapılan güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının uygun olmaması durumunda sözleşmesinin feshedilerek ilişiğinin kesileceği açıktır. 

Uzman Erbaş Kanununun 19 maddesine istinaden yürürlüğe konulan Uzman Erbaş Yönetmeliğinin “personelde aranılacak nitelikler” başlıklı 6’ncı maddesinde; temel askerlik eğitimini başarıyla tamamlayan adaylar veya ilk atamaları doğrudan doğruya kıta veya birliklere yapılan uzman erbaşlar için güvenlik soruşturması uygun olmak şartı aranmakta olup aynı şekilde görevdeki personelin de görev yaptığı ilgili kuvvet komutanlığının  talebi üzerinde yeniden yapılacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması sonucunun uygun olmaması durumunda adayın adaylık işlemleri sonlandırılacağı gibi personelin de sözleşmesi feshedilerek ilişkisi kesilebilecektir. Bu kapsamda Sözleşme fesih halleri içerisinde sayılan personelde aranılacak niteliklerin daha sonradan kaybedilmesi ya da aranılan niteliklere daha sonradan sahip olunmadığının açığa çıkması halinde personelin bağlı bulduğu kuvvet komutanlığı tarafından tek taraflı olarak sözleşmesi feshedilecektir. 

1-Uzman Erbaş Kanunu ve Uzman Erbaş Yönetmeliğinde belirtilen “güvenlik soruşturması uygun olmak” niteliği, gerek ilk defa veya yeniden aday olanlar gerekse halen görevde olan personel hakkında 7315 sayılı ve 07 Nisan 2021 tarihli Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunu ile bu kanunun 12’nci maddesine göre çıkartılan 03 Haziran 2022 tarihli resmi gazete yayımlanan Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmelik kapsamında yapılmaktadır. ilgili kanun ve yönetmelikte kimler hakkında sadece arşiv araştırması kimler hakkında ise hem arşiv araştırması hem de güvenlik soruşturması yapılacağı kanunun “Hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacaklar” başlıklı 3’üncü maddesinde sayılmış olup Uzman Erbaşlar hakkında arşiv araştırması ve ayrıca güvenlik soruşturması yapılacağı açıkça belirtilmiştir. Arşiv araştırmasının yanı sıra güvenlik soruşturmasının da yapılma gerekçesi yetkili olmayan kişilerin bilgi sahibi olmaları halinde Devletin güvenliğinin, iç ve dış menfaatlerinin, ulusal varlığın ve bütünlüğün zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği ve bu sebeple gerekli incelemenin yapılarak güvenliği sağlamak amaçlanmıştır.

2-İlgili kanun kapsamında arşiv araştırması, statüsü veya çalıştırma şekline bağlı olmaksızın ilk defa veya yeniden memuriyete yahut kamu görevine atanacaklar hakkında yapılmakta olup arşiv araştırmasında kişinin; adli sicil kaydı, kolluk kuvvetleri tarafından hâlen aranıp aranmadığı, hakkında herhangi bir tahdit olup olmadığı, kesinleşmiş mahkeme kararları ve kamu davasının açılmasının ertelenmesi ve hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı kapsamında alınan kararlar ile kişi hakkında devam eden veya sonuçlanmış olan soruşturma ya da kovuşturmalar  ve son olarak hakkında kamu görevinden çıkarılma ya da kesinleşmiş memurluktan çıkarma cezası olup olmadığı incelenmektedir. Güvenlik soruşturması aşamasında ise arşiv araştırması hakkında yukarıda belirtmiş olduğumuz hususlara ek olarak adayın veya personelin görevin gerektirdiği niteliklerle ilgili kolluk kuvvetleri ve istihbarat ünitelerindeki verileri, yabancı devlet kurumları ve yabancılarla ilişiği, terör örgütleri veya suç işlemek amacıyla kurulan örgütlerle eylem birliği, irtibat ve iltisak içinde olup olmadığı incelenmektedir. 

7315 sayılı ve 07 Nisan 2021 tarihli Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Kanunun kapsamında yer alan askeri personel adayları ile görevdeki personel hakkında arşiv araştırması ve güvenlik soruşturması yapılacağı düzenlenmiştir. Daha öncesinde de izah ettiğimiz üzere Milli Savunma Bakanlığı, Genelkurmay Başkanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığında görev yapacak subay, astsubay, uzman erbaş, sözleşmeli erbaş ve erler ile sivil personel hakkında bu kişilerin yerine getireceği görevin önemi ve erişebilecekleri Devletin güvenliğinin, iç ve dış menfaatlerinin, ulusal varlığın ve bütünlüğün zarar görebileceği veya tehlikeye düşebileceği bilgi ve belgelere ulaşabilmeleri sebebiyle arşiv araştırması ile güvenlik soruşturması yapılacağı açıktır. Bu kapsamda askeri personel statüsünde olan uzman erbaşlar daha doğru ifadeyle uzman onbaşı ve uzman çavuşlar hakkında da güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılacak olup yukarıda yer alan kapsamda inceleme yapılacaktır. 

Güvenlik Soruşturması ve Arşiv Araştırması Yapılmasına Dair Yönetmelik’in 9’uncu maddesinin 2’nci fıkrasında hakkında güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması birlikte yapılacak olanlar  Milli Savunma Bakanlığı teşkilatında çalıştırılacak kamu personeli, Genelkurmay Başkanlığında çalıştırılacak kamu personeli, Jandarma Genel Komutanlığında çalıştırılacak kamu personeli, Sahil Güvenlik Komutanlığında çalıştırılacak kamu personeli olarak sayılmış olup adaylar açısından başvuru sonrasında ile görevdeki Uzman Çavuşlar açısından ise kurumun talebi üzerine ilgili talep yazısının Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapmakla görevli birimlere iletilmesi ile başlamaktadır. 

Güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanan ve sözleşmesi feshedilen uzman erbaş derhal idari işlemin iptali davasını açmalı ve yürütme durdurma da talep edilmelidir. Yürütme durdurma kararı alınırsa kişi kurumun talebi üzerine tekrar görevli olduğu yere gönderilir. Bu esnada dava esastan görülmeye devam eder. Esas karar da olumlu geldiğinde kişi çalışmaya devam eder. Uzman bir idari dava avukatından konu hakkında destek alınması kişinin dava süreci bakımından oldukça önemlidir. 

Güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanması nedeniyle sözleşmesi feshedilen uzman erbaşlar ve uzman çavuşlar bu yöndeki kararın kendilerine tebliğinden itibaren 60 gün içerisinde idari mahkemelerde dava açmalıdır. Nitekim 60 günlük bu süre hak düşürücü süredir ve bu sürelerin geçmesi ile birlikte bir daha dava açılması mümkün değildir. Kişi bu işleme karşı süresi içerisinde dava açmaz ise ne yazık ki bu hakkını kaybettiğinden dolayı işsiz kalma durumu kesinleşmiş olacak ve büyük ekonomik sıkıntılar içerisine girebilecektir.

Güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanması nedeniyle sözleşmesi feshedilen uzman erbaşlar ve uzman çavuşlar yukarıda da dile getirdiğimiz üzere bu davayı 60 gün içerisinde hangi kuruma bağlı olarak çalışıyor ise o kuruma karşı dava açmalıdır. Örneğin kara kuvvetleri komutanlığında çalışan bir uzman çavuş davayı milli savunma bakanlığına karşı açacak iken jandarma genel komutanlığında çalışan bir jandarma uzman erbaş bu davayı jandarma genel komutanlığına karşı açacaktır. 

Güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanması nedeniyle sözleşmesi feshedilen uzman erbaşlar ve uzman çavuşlar iptal davasını idare mahkemesinde ve en son görev yaptığı daha doğru ifade ile ilişiğinin kesildiği yerdeki idare mahkemesinde açmalıdır. Örneğin Malatya'da çalışan ve burada ilişiği kesilen uzman çavuş bu davayı Malatya Nöbetçi İdare mahkemesinde açacaktır.

Güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanması sebebi ile tesis edilen sözleşmenin feshi idari işleminin iptali davasında  harçların ödenmesi şarttır. İdari davaların açılması sırasında başvuru harcı ve karar harcının yatırılması zorunludur. Yine davanın açılması sırasında posta ve sair masraflar için de masraf ücreti yatırılır. Yürütme durdurma istenmiş ise yürütme durdurma harcının da yatırılması gerekir. Harçlar yatırılmadan dava açılmış ise mahkeme harç tamamlama müzekkeresi gönderir ve süre verir. Bu süreler içerisinde harç yine yatırılmazsa dava reddolunur.

Güvenlik soruşturmasının olumsuz sonuçlanması sebebi ile tesis edilen sözleşmenin feshi idari işleminin iptali davasında kişi avukat ile anlaşmış ise avukatın bilgilerini alarak notere başvurur. Burada bilgilerin notere verilmesi ve genel dava vekaletnamesi çıkartılmak istendiği iletilir. Çıkartılan genel dava vekaletnamesi avukata verilir ve avukat bu vekaletname ile birlikte mahkemeye başvurur ve tüm dava sürecini bu vekalet ile yürütür. Güvenlik soruşturması olumsuz sonuçlanan ve sözleşmesi feshedilen uzman erbaş Anayasal hakkı olan dava açma hakkını kullanıp hakkını aramalıdır.