Askeri
Disiplin Hukuku Nedir?
Disiplinin amacı,
kurum ve kuruluşlarda, iç düzenin sağlanması için gerekli olan koşulları ihlal
edici fiil ve hareketleri önlemektir. Yani, kamu hizmetinin gereği gibi
yürümesi, görevin yerine getirilmesine ilişkin kanun, tüzük, yönetmelik,
yönerge ve genelgelerin hükümlerine uygun davranış ve kurum veya kuruluşun
huzurunun sağlanmasını temin etmektir. Bu konuya ilişkin düzenlemeler öngören Disiplin Hukuku, İdare Hukukunun
bir alt dalını oluşturmaktadır. Askeri Disiplin hukuku ise Disiplin Hukukunun
özel görünüş biçimlerinden birisidir.
Askeri Disiplin Hukukunun temel mevzuatını
incelediğimizde karşımıza 6413 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Disiplin Kanunu
çıkmaktadır. Bu Kanun ile birlikte, Kanun’a tabi olan personelin uyması gereken
usul ve esaslar, disiplinsizlikler ve bu disiplinsizliklere karşı uygulama
alanı bulan disiplin cezaları, soruşturma, tahkikat, itiraz ve yargı yolu
düzenlenmiş bulunmaktadır.
Kimler Askeri Disiplin Hukuku
Kapsamındadır?
Kanun kapsamında hakkında
disiplin cezası uygulanabilecek kişiler sırasıyla; Subay, Astsubay, Uzman
Erbaş, Erbaş, Sözleşmeli Erbaş ve Erler ile Askeri Öğrencilerdir.
Her ne kadar kanunun ilk
halinde Uzman Jandarmalarda 6413 kapsamında değerlendirilmişseler de 2/1/2017
tarihli ve 681 KHK’nin 89 uncu maddesiyle metinde yer alan “uzman jandarma”
ibaresi yürürlükten kaldırılmış; daha sonra bu hüküm 1/2/2018 tarihli ve 7073
sayılı Kanunun 88 inci maddesiyle aynen kabul edilerek kanunlaşmış, böylece bu
personel 6413’ün uygulama alanının dışında bırakılmıştır.
Subay, Astsubay, Uzman Erbaş, Sözleşmeli
Erbaş ve Erler Hakkında Verilebilecek Disiplin Cezaları
Kanun’un 11. maddesine
göre, Subay, Astsubay, Uzman Erbaş, Sözleşmeli Erbaş ve Erler hakkında
verilebilecek disiplin cezaları şu şekildedir:
·
Uyarma
·
Kınama
·
Hizmete
kısmi süreli devam
·
Aylıktan
kesme
·
Hizmet
yerini terk etmeme
·
Oda
hapsi
·
Silahlı
Kuvvetlerden ayırma
Uyarma, kınama,
hizmete kısmi süreli devam ve aylıktan kesme cezaları disiplin amirleri
tarafından; hizmet yerini terk etmeme ve oda hapsi cezaları disiplin kurulları
ve disiplin amirleri tarafından; Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası yüksek
disiplin kurulları tarafından verilir.
a) Uyarma Disiplin
Cezası
Uyarma cezası;
personele, görevinin icrasında veya hâl ve hareketlerinde daha dikkatli olması
gerektiğinin yazı ile bildirilmesidir. Uyarma cezasını gerektiren
disiplinsizlik fiil ve hâlleri şunlardır:
1.
Emri mütalaa etmek,
2.
Görevde kayıtsızlık,
3.
Hizmet dışındayken amir veya üste saygısızlık,
4.
Mesai çizelgesine uymamak,
5.
Kılık ve kıyafeti bozuk olmak,
6.
Usulsüz müracaat veya şikâyette bulunmak,
7.
İsraf etmek,
8.
Saygısız davranmak,
9.
Başkalarını kötülemek,
10. Askeri nezaket kurallarına uymamak,
11. Hizmet haricinde yalan söylemek,
12. Selamlama yapmamak,
13. Zamana riayet etmemek,
14. Mesai dışında aşırı alkol kullanımı,
15. Görev dönüşü tekmil vermemek,
16. Kişisel ve çevre temizliğine dikkat etmemek ve
17. Kendini geliştirmede yetersiz kalmak.
b) Kınama Disiplin
Cezası
Kınama cezası;
personele, görevinin icrasında veya hâl ve hareketlerinde kusurlu olduğunun
yazı ile bildirilmesidir. Kınama cezasını gerektiren disiplinsizlik fiil ve
hâlleri şunlardır:
1.
Amir veya üste nezaketsizlik,
2.
Meslek etiğine aykırı davranışta bulunmak,
3.
Küfürlü konuşmak,
4.
Askeri silsileyi bozarak hareket etmek,
5.
Uygun olmayan hitaplarda bulunmak,
6.
Sorumluluktan kaçmak,
7.
Askeri eşyayı uygun kullanmamak ve
8. Sağlığın korunması kurallarına uymamak.
c) Hizmete Kısmi
Süreli Devam Disiplin Cezası
Hizmete kısmi süreli
devam cezası; disiplin cezası verilen personele mesai sonrasında günde üç saati
ve her hâlde saat 24.00’ü geçmeyecek şekilde, kadro görevinde veya kadro görevi
dışında statüsüne uygun askeri hizmetlerin yaptırılmasıdır. Ceza, tatil günleri
dışında yerine getirilir ve cezanın yerine getirilmesi esnasında personel
hizmette sayılır. Hizmete kısmi süreli devam cezasını gerektiren disiplinsizlik
fiil ve hâlleri şunlardır:
1.
Üste saygısızlık,
2.
Görev yerini izinsiz terk etmek,
3.
Temaruz,
4.
Uygunsuz davranışlarda bulunmak ve
5. Ketum davranmamak.
ç) Aylıktan Kesme
Disiplin Cezası
Aylıktan kesme cezası;
disiplin cezası verilen personelin, sosyal güvenlik mevzuatına göre hesaplanan
prime esas kazanç tutarından kanuna ekli (1) sayılı çizelgede belirtilen
oranlarda kesinti yapılmasıdır. Ceza, aylığı tahakkuk ettiren birimce
personelin aylığından kesilmek suretiyle yerine getirilir. Aylıktan kesme tam
lira üzerinden yapılır ve kuruşlar dikkate alınmaz. Aylıktan kesme disiplin
cezasını gerektiren disiplinsizlik fiil ve hâlleri şunlardır:
1.
Amire saygısızlık,
2.
Yalan söylemek,
3.
Hizmetle ilgisi olmayan emir vermek,
4.
Maiyetinin gözetiminde ihmal göstermek,
5.
Ayrımcılık yapmak,
6.
Yasak edilen yerlere girmek,
7.
Kayırma talep etmek,
8.
Maiyetinden hediye kabul etmek,
9.
Hizmetteyken siyasi içerikli konuşmak,
10. Yasaklanmış faaliyetlere katılmak,
11. İzinsiz olarak garnizonu terk etmek ve
12. Ulaşım güvenliğini ihlal etmek.
d) Hizmet Yerini Terk
Etmeme Disiplin Cezası
Hizmet yerini terk
etmeme cezası; personelin mesai bitiminden sonra görev yaptığı yerden
ayrılmayıp resmî daire, kışla, eğitim alanları ile sair yerlerdeki hizmetine
devam etmesidir. Bu ceza disiplin amirleri tarafından kanuna ekli (1) sayılı
çizelgeye göre; disiplin kurulları tarafından dört ila on güne kadar
verilebilir. Ceza verilen personel için uygun bir yatma yeri tahsis edilir.
Cezanın yerine getirilmesi sırasında, hizmete ilişkin hâller hariç, günde
toplam bir saati geçmemek üzere ziyaretçi kabul edilebilir. Hizmet yerini terk
etmeme cezasını gerektiren disiplinsizlik fiil ve hâlleri şunlardır:
1.
Emre itaatsizlik,
2.
Kısa süreli kaçmak,
3.
İzin süresini geçirmek,
4.
Hizmete mahsus eşyaya zarar vermek,
5.
Hediye istemek veya borç almak,
6.
Maiyetinin disiplinsizliği hakkında soruşturma
yapmamak,
7.
Asta kötü muamele yapmak,
8.
Nöbet talimatına aykırı hareket etmek,
9.
Hoşnutsuzluk yaratmak,
10. Tahrik,
11. Sarhoşluk,
12. Kumar oynamak,
13. Yasak edilen malzemeyi bulundurmak,
14. İzinsiz üyelik,
15. Disiplin cezasının yerine getirilmesine karşı gelmek ve
16. Kavga etmek.
e) Oda Hapsi Disiplin
Cezası
Oda hapsi cezası; bu
amaçla tahsis edilecek hapis odasında yerine getirilir. Ceza, ülkede
seferberlik ve savaş ilan edilmiş olması ile ülkenin barış zamanında olmasına
göre iki farklı usul ve esasa tabi kılınmıştır.
f) Silahlı
Kuvvetlerden Ayırma Disiplin Cezası
Silahlı Kuvvetlerden
ayırma cezası, personelin tabi olduğu mevzuat hükümlerine göre Türk Silahlı
Kuvvetlerinden ilişiğinin kesilmesi veya durumuna göre sözleşmesinin
feshedilmesi sonucunu doğurur. Bu cezayı alanlar, seferberlik ve savaş hâlleri
haricinde Türk Silahlı Kuvvetlerinde herhangi bir şekilde görev alamazlar.
Yükümlülük veya sözleşme süresi sona ermeden Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası
alan personel, kalan yükümlülük veya sözleşme süresince Milli Savunma Bakanlığı
ve/veya Türk Silahlı Kuvvetleri nam ve hesabına verilen eğitimler, kurslar ve
seminerler sonucunda elde ettikleri diploma, sertifika, uzmanlık belgesi, kurs
bitirme belgesini kullanamazlar ve bunlara bağlı olarak herhangi bir meslek
icra edemezler.
Silahlı Kuvvetlerden
ayırma cezası; Milli Savunma Bakanlığı ve kuvvet komutanlıklarında
oluşturulacak yüksek disiplin kurulları tarafından verilir ve kararlar ilgisine
göre Milli Savunma Bakanı veya ilgili kuvvet komutanı onayı ile yerine
getirilir.
Silahlı kuvvetlerden
ayırma cezasını gerektiren disiplinsizlik fiil ve hâlleri şunlardır:
1.
Aşırı borçlanmak ve borçlarını ödeyememek,
2.
Ahlaki zayıflık,
3.
Hizmete engel davranışlarda bulunmak,
4.
Gizli bilgileri açıklamak,
5.
İdeolojik veya siyasi amaçlı faaliyetlere karışmak,
6.
Uzun süreli firar etmek,
7.
Disiplinsizliği alışkanlık hâline getirmek,
8.
İffetsiz bir kimse ile evlenmek veya böyle bir
kimse ile yaşamak,
9. Gayri tabii mukarenette bulunmak ve
10. Terör örgütleriyle ilişkisi olmak.
Bunlara ek olarak disiplinsizlik
hâllerinin alışkanlık hâline getirilmesi durumunda sözleşmeli subay ve
astsubaylar hariç subaylar ve astsubaylar hakkında silahlı kuvvetlerden ayırma
cezası verilir. Kanun’un 21. maddesine göre ayırma cezası verilebilir. Bu
haller:
1.
En son alınan disiplin cezasının kesinleştiği
tarihten geriye doğru son bir yıl içinde on sekiz disiplin cezası puanı veya en
az iki farklı disiplin amirinden toplam on iki defa veya daha fazla disiplin
cezası almak.
2.
En son alınan disiplin cezasının kesinleştiği tarihten
geriye doğru son beş yıl içinde otuz beş disiplin cezası puanı veya en az iki
farklı disiplin amirinden toplam yirmi beş defa veya daha fazla disiplin cezası
almak.
Ancak bu ayırma cezası verilmesi istemiyle gelen dosyaların incelenmesi
sonucunda yüksek disiplin kurulunca, cezaların usulüne uygun verilmediğine veya
ceza tayininde objektiflikten uzaklaşıldığına kanaat getirilirse verilen
cezaların tamamının veya bir kısmının kaldırılmasına yahut personelin görev
yerinin değiştirilmesine ve durumunun bir yıllık deneme süresi sonunda yeniden
incelenmesine karar verilir.
Askeri Disiplin Cezası Verme Görev ve
Yetkisi
Disiplinsizlik yaptığı belirlenen personele Kanun’daki yetki sıralamasına
göre disiplin amiri tarafından disiplinsizliğine uygun bir ceza verilir.
Kanun’un 8. maddesine göre, disiplin amiri olabilmek için; amir konumunda
olunması, disiplin cezası verilecek personelden rütbe veya kıdemce büyük
olunması, disiplin cezası verilecek kişinin subay, astsubay ve uzman erbaş
statüsünde olması hâlinde bu personele sicil verme yetkisinin bulunması
gerekir.
Disiplin amiri, maiyetindeki bir kişinin
disiplinsizlik teşkil edecek fiil veya tutumunu herhangi bir şekilde öğrenmesiyle
birlikte olayın araştırılması gerektiğine kanaat getirirse yazılı olarak bir
soruşturmacı görevlendirebilir veya şahsen bu bir disiplin soruşturması yürütür.
Askeri Disiplinsizliğin Meydana Gelmesi ve
Cezalandırılması
Disiplinsizlik,
Kanun’da ayrıca hüküm bulunmayan hâllerde kasten veya taksirle
işlenebilmektedir. Yani disiplinsizliğin mevcudiyeti için kasten yapılması şart
değildir. Ancak aynı fiil nedeniyle Kanun’daki disiplin cezalarından birden
fazla ceza verilemeyeceği gibi bir fiil ile birden fazla disiplinsizliğin
meydana gelmesi hâlinde ağır olan disiplin cezası verilmesi gerekmektedir.
Ayrıca, bir fiilin
diğer kanunlarda idari bir yaptırıma bağlanmış olması veyahut bu fiil nedeniyle
ilgili kişi hakkında adli soruşturma ve kovuşturma yapılması aynı fiil
nedeniyle disiplin soruşturması ve tahkikat yapılmasını, disiplin cezası
verilmesini ve bu cezanın yerine getirilmesini engellememektedir.
Kanun’un Silahlı
Kuvvetlerden Ayırma disiplin cezasını düzenleyen 13. maddedeki istisnalar
haricinde (Firar ve izin tecavüzü gibi ilgilinin bulunamaması nedeniyle savunma
almayı imkânsız hâle getiren zorunlu hâllerde) disiplin amirleri veya disiplin
kurulları tarafından savunma alınmadan disiplin cezası verilemez. İsnat olunan
hususlar ile savunma için verilen süre açıkça ve yazılı olarak ilgiliye
bildirilir. Yüksek disiplin kurulunun görevine giren disiplinsizliklerde
verilecek savunma süresi üç iş gününden, diğer disiplinsizliklerde ise iki iş
gününden az ve her hâlde beş iş gününden fazla olamaz. Savunması istenen
kişinin talebi hâlinde ilave savunma süresi verilebilir. Ancak, ilk verilen
savunma süresi ile ilave verilen savunma süresinin toplamı beş iş gününü
geçemez. Verilen süre içinde savunmasını yapmayan personel savunma hakkından
vazgeçmiş sayılır.
Disiplin Cezası Tesisinde Takdir Yetkisi
Bu Kanunla disiplin
cezası vermeye yetkilendirilmiş kişi ve kurullar, disiplin cezası uygulanması
ile ilgili takdir haklarını ölçülü, adaletli ve hakkaniyetli bir şekilde
kullanırlar. Kullanılan takdir ile disiplin cezası ağırlaştırılabileceği gibi
bir derece hafif olan ceza da verilebilir. Buna göre;
Disiplinsizliğin
işlendiği tarihten geriye doğru; iki yıl içinde aynı disiplinsizlikten dolayı
disiplin cezası alınmış olması veya bir yıl içinde aynı derece cezayı
gerektiren başka disiplinsizliklerden dolayı iki defa ceza alınmış olması
hâllerinde, Silahlı Kuvvetlerden ayırma cezası hariç, bir derece ağır ceza
verilir.
Disiplin amirleri,
personelin; olumlu hizmet, sicil ve disiplin safahatı ile eylemin niteliğini
göz önüne alarak bir derece hafif cezayı da uygulayabilir. Ancak takdir hakkı
mutlaka gerekçeli olarak kullanılır.
Takdir hakkı
kullanılırken;
a) Disiplinsizliğin
işleniş biçimi,
b) Disiplinsizliğin
işlendiği zaman ve yer,
c) Disiplinsizliğin
askeri hizmete olumsuz etkisinin ağırlığı,
ç) Meydana gelen zarar
veya tehlikenin ağırlığı,
d) Disiplinsizlik
yapan personelin kast veya taksire dayalı kusurunun ağırlığı,
e) Disiplinsizlik
yapan personelin daha önceki disiplin durumu,
f) Disiplinsizlik
yapan personelin samimi ikrarı ve gösterdiği pişmanlık, gibi hususlar göz önüne
alınır.
Askeri Disiplin Cezalarına Karşı İtiraz
Yolu
Disiplin amirleri ve
disiplin kurulları tarafından verilen bütün disiplin cezalarına karşı itiraz
mümkündür. Yani bu disiplin cezalarına karşı idare mahkemelerinde iptal davası
açmadan önce yetkili merciiye itiraz edilerek söz konusu cezanın kaldırılması
mümkündür.
Disiplin amirleri
tarafından verilen disiplin cezalarına karşı, cezanın tebliğinden itibaren iki
iş günü içinde bir üst disiplin amirine itiraz edilebilir. Süresi içinde itiraz
edilmeyen disiplin cezaları kesinleşir. İtiraz halinde, üst disiplin amiri üç
iş günü içinde karara bağlar. İtiraz haklı görülürse, üst disiplin amiri
verilen cezayı hafifletebileceği gibi kaldırabilir. Aksi halde itiraz
reddedilir. Kabul veya ret kararı itiraz edene tebliğ edilerek kesinleşir.
Disiplin kurulu
tarafından verilen kararlara karşı tebliğden itibaren beş iş günü içinde
teşkilatında disiplin kurulu kurulan komutan veya askeri kurum amiri ile
hakkında karar verilen kişi tarafından bir üst komutanlığın disiplin kuruluna
iletilmek üzere itiraz edilebilir. Süresinde itiraz edilmemesi halinde ceza
kesinleşir. İtiraz üzerine üst komutanlık disiplin subayı tarafından, beş iş
günü içinde gerekli inceleme yapılarak dosya disiplin kuruluna sevk edilir.
Disiplin kurulu en geç on iş günü içinde dosyayı inceleyerek karar verir.
Gerekirse tahkikat yapabilecek olan disiplin kurulu, itirazı yerinde görürse
yeni kararı kendisi verir aksi halde itirazı reddeder. İtiraz üzerine verilen
kararlar kesindir. Disiplin cezaları kesinleşmesini müteakip yerine getirilir.
Askeri Disiplin Cezalarına Karşı Yargı
Yolu ve İptal Davası
Hakkında tesis edilen
disiplin cezasının hukuka aykırılık içerdiğini düşünen personelin işbu disiplin
ceza ya da cezalarına karşı idare mahkemeleri nezdinde iptal davası ile yargı
yoluna başvurması mümkündür.
Dava açma süresi, cezanın kesinleşmesinden itibaren başlayacaktır. Yani itiraz üzerine
kesinleşen veya itiraz edilmeden kesinleşen disiplin cezalarına karşı iptal
davası bu cezanın kesinleşmesi ve ilgilisine tebliğinden itibaren
başlamaktadır.
İtiraz üzerine veya
itiraz edilmeden kesinleşen disiplin cezalarına karşı açılacak iptal davası
genel iptal davası hükümlerine tabidir. Buna göre disiplin cezası kararının
kesinleşmesi ile tebliğden itibaren İdari Yargılama Usulü Kanunu madde 7
uyarınca 60 gün içinde idare mahkemeleri nezdinde iptal davası açılabilir.